Mało kto wie, że Białystok to miasto z bogatą historią, za którą stoi ród Branickich. Czy warto odwiedzić Białystok oraz jakie ciekawe miejsca koniecznie trzeba zobaczyć? Zapraszam na wpis o najciekawszych (moim zdaniem) zabytkach stolicy Podlasia.
Białystok to miasto, w którym miałam okazję mieszkać. Co prawda było to ponad 10 lat temu i mieszkałam tam tylko trzy miesiące, ale dobrze wspominam ten czas. Później, odwiedziłam je jeszcze kilkukrotnie – dwa razy w związku z podróżami służbowymi, a ostatni raz byłam w nim w 2020 roku, jadąc szlakiem rowerowym Green Velo. Jednak dopiero dzisiaj, napiszę o miejscach, z których znany jest Białystok i podpowiem, dlaczego warto do odwiedzić. Zapraszam na spacer po stolicy Podlasia!
Krótka historia Białegostoku
Początki Białegostoku sięgają XIV wieku i związane są z legendą księcia litewskiego Giedymina. Książe uwielbiał polowania. W czasie jednej z pogoni za zwierzyną oddalił się znacznie od ludzkich siedzib i był zmuszony przeczekać noc w dzikiej kniei. Rankiem, gdy zobaczył piękną okolicę oraz pobliski, wartki strumień rzeki, nazwał to miejsce Białym Stokiem (czystym strumieniem). W krótkim czasie, nieopodal tego miejsca wzniesiono gród. Jednak jak to z legendami bywa – mają niewiele wspólnego z historią. Pierwszy, historyczny zapis o dobrach białostockich pochodzi z 1514 roku.
Sześćdziesiąt lat później, ok. 1570 roku rozpoczęła się budowa zamku nad rzeką Białą. Jego inicjatorem był Piotr Wiesiołowski – dworzanin ostatnich Jagiellonów oraz przyjaciel Zygmunta Augusta. W 1617 roku wybudowano zachowaną do dzisiaj starą fare. W 1621 roku ginie Piotr, a budowę Białegostoku przejmuje jego syn – Krzysztof Wiesiołowski razem z żoną Aleksandrą Marianną Sobieską (ciotką króla Jana III Sobieskiego).
Czasy Branickich…
Następnym posiadaczem dóbr białostockich, w latach 60. XVII wieku został Stefan Czarniecki. W 1654 roku jego córka Aleksandra wyszła na mąż za Jana Klemensa Branickiego. To właśnie od połowy XVII wieku miasto przechodzi w ręce rodu Branickich. W 1692 roku uzyskuje prawa miejskie za sprawą Stefana Mikołaja Branickiego – syna Jana Klemensa. To za jego czasów rozpoczęła się przebudowa zamku Wiesiołowskich na pałac. Prace były kontynuowane przez Jana Kazimierza Branickiego (znanego jako Jan Klemens Branicki), który drugie imię zmienił na cześć dziadka.
Jan Klemens Branicki stał się jedną z najbardziej wpływowych osób w XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej. Uporządkował układ urbanistyczny w centrum, rozszerzył prawa miejskie o kolejne obszary, rozbudował pałac. Dzięki niemu miasto stało się ważnym punktem zarówno na mapie politycznej, jak i kulturalnej. Ówczesny Białystok nazywany był polskim Wersalem.
Po śmierci hetmana Jana Klemensa, zarówno miasto, jak i pałac trafił w ręce jego żony – Izabeli z Poniatowskich. W 1807 roku Napoleon, tworząc Księstwo Warszawskie, przekazał okręg białostocki carowi rosyjskiemu, na mocy traktatu z Tylży. Od tej pory miasto było częścią Imperium Rosyjskiego i wchodziło w jego skład aż do odzyskania przez Polskę niepodległości.
Okres międzywojenny i współczesność
W XIX wieku w mieście zaczął rozwijać się przemysł włókienniczy, a Białystok nazywano Manchesterem Północy. Rozwój został zahamowany przez I wojnę światową. W 1915 roku z miasta wycofali się Rosjanie, wywożąc wyposażenie fabryk oraz niszcząc strategiczne obiekty. Nastała trzyletnia okupacja niemiecka, która zakończyła się 19 lutego 1919 roku.
W dwudziestoleciu międzywojennym Białystok stał się stolicą województwa, dzięki czemu nastąpił jego znaczny rozwój. W tym okresie wybudowano np. kościół św. Rocha, zachowany na dziś. Centrum miasta zyskało wielkomiejski wymiar. 15 września 1939 roku Niemcy wkroczyli do miasta, aby tydzień później przekazać je Rosjanom. Prawie 80% budynków w centrum miasta uległo zniszczeniu. Wyludnione i zdewastowane miasto odzyskało wolność 27 lipca 1944 roku.
Czasy powojenne były okresem odbudowy i rozbudowy. Włókiennictwo znowu stanowiło jedną z gałęzi przemysłu. Przełom lat 80. i 90. to czas, kiedy miasto zaczęło bogacić się na handlu przygranicznym. A w ostatnich latach, większość zmian oraz inwestycji było zasługą wsparcia Unii Europejskiej.
Co warto zobaczyć w Białymstoku?
Pałac Branickich
Spacer po Białymstoku warto rozpocząć od jednej z najbardziej okazałych i zabytkowych budowli w całym mieście, jaką niewątpliwie jest Pałac Branickich. Wchodzi w skład założeń pałacowo-ogrodowych, które znajdują się przy ulicy Kilińskiego 1.
Pałac Branickich został wybudowany na planie podkowy. Główna jego część jest trzykondygnacyjna z trzema elementami wysuniętymi do przodu – dwie boczne oraz jedna środkowa, z wejściem głównym i balkonem nad nią. Do pałacu prowadzi murowana Brama Wielka w formie łuku triumfalnego. Inaczej nazywana Bramą Gryfa, która pochodzi z połowy XVIII wieku. Znajduje się w niej unikalny mechanizm, działającego do dziś zegara, liczący 250 lat, który skonstruowano dla Jana Klemensa. Sezonowo w bramie znajduje się punkt informacji turystycznej.
Przechodząc przez bramę, wejdziesz na Dziedziniec Wstępny. To właśnie tu po obu stronach znajdują się dwie duże fontanny. Po obu stronach dostrzeżesz także niewielkie budynki, zwane studniami, w których urządzono niewielkie ekspozycje archeologiczne. Spacerując dalej dojdziesz do kolejnej bramy, którą strzegą rzeźby Herkulesów. Jeden walczy ze smokiem, a drugi z wielogłową hydrą. To rzeźby wykonane przez Jana Chryzostoma Redlera, pochodzące z XVIII wieku.
Kolejnym miejscem na mapie założeń pałacowo-ogrodowych jest Dziedziniec Paradny. To właśnie na nim znajduje się budynek główny pałacu oraz dwie boczne oficyny, tworząc razem układ przypominający podkowę. Cofając się do XVIII wieku, w jednej oficynie znajdowały się pokoje gościnne oraz stajnia, która mogła pomieścić dwadzieścia cztery konie. Obecnie w tej właśnie części znajduje się Muzeum Historii Medycyny i Farmacji. Natomiast w drugiej oficynie niegdyś swoje miejsce miały pomieszczenia gospodarcze: kuchnia, spiżarnia, apteka, skarbiec oraz izby dla służby. Obok znajdowała się także mała wozownia. Współcześnie częściowo działa tutaj Galeria Arsenał.
Pałacowe wnętrza
Wnętrza pałacowe są efektem rekonstrukcji z wykorzystaniem oryginalnych elementów wystroju. Do wnętrza prowadzi obszerna sień, która w czasach Branickich podkreślała rozmach rezydencji oraz dobry gust właścicieli. Pierwsze piętro było częścią reprezentacyjną. Przyjmowano tutaj gości, wydawano przyjęcia. Wśród najciekawszych pomieszczeń warto wymienić Salę Wielką (Balową), Salę Stołową, Pokoje Chińskie, Pokoje Złote, Pokoje Królewskie, kaplicę. Wnętrze dekorowano sztukaterią, rzeźbami oraz freskami, a w pokojach znajdowały się bogato zdobione meble, lustra, obrazy.
Obecnie, budynek przeznaczone na siedzibę Uniwersytetu Medycznego, dlatego wnętrza są tylko częściowo odtworzone zgodnie z XVIII-wiecznym wystrojem. Muzeum Historii Medycyny i Farmacji umożliwia zwiedzanie pałacu z przewodnikiem, dzięki czemu istnieje możliwość zobaczenia Auli Magna, kaplicy, pochodzącej z 1691-1697 roku oraz pałacowych piwnic.
Zwiedzanie możliwe jest na wybranej trasie:
- Spacer w przeszłość – ścieżka historyczna – zwiedzanie obejmuje multimedialną wystawę w piwnicach pałacowych, reprezentacyjne pomieszczenia pałacu branickich oraz Muzeum Historii Medycyny i Farmacji UMB, czas zwiedzania: 60-90 minut, bilet normalny 20 zł, ulgowy 12 zł.
- Muzeum Historii Medycyny i Farmacji oraz pomieszczenia reprezentacyjne Pałacu Branickich, czas zwiedzania 45-60 miny, bilet normalny 14 zł, ulgowy 8 zł.
Biuro Muzeum czynne jest w dniach wtorek – piątek, w godzinach 10:00 – 17:00 oraz sobota – niedziela w godzinach 9:00 – 17:00. Niezbędna jest wcześniejsza rezerwacja, gdyż zwiedzanie odbywa się o wyznaczonych godzinach.
Ogrody Branickich
Po drugiej stronie budynku głównego, można podziwiać ogrody pałacowe. Choć obecne są namiastką tego, co istniało tutaj w czasach Jana Klemensa Branickiego. Ogrody są nie tylko jednymi z najpiękniejszych w Polsce, ale także są najlepiej zrekonstruowanymi ogrodami barokowymi epoki saskiej w naszym kraju.
Hetman Branicki rozwijał założenia ogrodowe od lat 30. XVIII wieku. Część ogrodowa była zaplanowana na wzór mitologicznego ogrodu Hesperyd. Jego odzwierciedleniem były liczne fontanny oraz posągi reprezentujące mitologicznych bogów, stojących często naprzeciw związanych z nimi śmiertelnikami. Jednak z ponad 200 barokowych posągów, do czasów współczesnych zachowało się jedynie 13.
Salon ogrodowy składa się z ośmiu parterów bukszpanowych, które obsadzone są barwnymi kwiatami. W czterech z nich znajdują się fontanny. Główna aleja zdobiona jest przez grupę osiemnastu rzeźb z połowy XVIII wieku oraz z lat 50. XX wieku. Można podziwiać sfinksy, wazy oraz postaci bogów.
Jednym z ciekawszych obiektów salonu ogrodowego jest Pawilon pod Orłem, który został zrekonstruowany na podstawie barokowych rycin. Symbolika tego obiektu mówi, że do leżącego na łożu śmierci Herkulesa przylatuje Jowisz w postaci złotego orła i przynosi mu w dziobie złote jabłko, ofiarując tym samym nieśmiertelność.
Ogrody Branickich są dostępne dla zwiedzających przez cały rok. Można je odwiedzać bezpłatnie. Warto tutaj przyjechać szczególnie wiosną czy latem, kiedy ogród kwitnie w pełni.
Rynek Kościuszki
Najważniejszym miejscem spotkań mieszkańców w Białegostoku jest Rynek Kościuszki. Rynek posiada nietypowy, trójkątny kształt, który powstał dzięki zbiegowi w tym miejscu trzech głównych dróg – do Suraża, Choroszczy i Wasilkowa. To skrzyżowanie istniało już w XV wieku.
Na rynku znajdują się zabudowania, które powstały dzięki Janowi Klemensowi Branickiemu. Na początku XVIII wieku uporządkował zabudowę centrum miasta. Można tutaj zobaczyć klasztor Sióstr Miłosierdzia z 1769 roku czy Szpital ufundowany przez hetmana Branickiego w 1762 roku jako przytułek, gdzie współcześnie znajduje się kino TON.
Cekhauz, w którym znajdowały się pomieszczenia dla warty wojskowej, przechowywano uzbrojenie i sprzęt pożarniczy. Obecnie budynek pełni funkcję galerii na wolnym powietrzu, a na ogrodzeniu regularnie prezentowane są wystawy dotyczące historii i kultury Białegostoku.
Ratusz jest najważniejszą budowlą w centrum rynku. Powstał w połowie XVIII wieku jako niezbędny symbol statusu prywatnego miasta Jana Klemensa Branickiego. Przeznaczony był do celów handlowych. W kilkudziesięciu sklepikach i kramach sprzedawano wszelakie dobra – była to pierwsza galeria handlowa w Białymstoku. W czasie II wojny światowej, w 1940 roku ratusz został rozebrany. Dopiero w latach 50. XX wieku odbudowano go w zmienionym nieco kształcie niż pierwotnie. Obecnie znajduje się tu główna siedziba Muzeum Podlaskiego z galerią malarstwa polskiego.
Muzeum Podlaskie czynne jest dla zwiedzających codziennie (oprócz poniedziałków i dni świątecznych) w godz. 10:00 – 17:00. Przerwa techniczna w celu dezynfekcji sal wystawienniczych: 13:45 – 14:15. Na salach ekspozycyjnych może jednocześnie przebywać max. 10 osób łącznie z obsługą. Bilet normalny kosztuje 12 zł, bilet ulgowy 6 zł, bilet rodzinny 24 zł (dorośli z dziećmi do 18 roku życia, maksymalnie 5 osób).
Będąc na Rynku warto zrobić spacer i zwrócić uwagę na pochodzące z lat 70. XX wieku dekoracje fasad poszczególnych budynków. Można dostrzec herby, monety, wizerunki wojów czy literę A.
Zespół Bazyliki Katedralnej
Najstarszą świątynią w Białymstoku jest Bazylika Archikatedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, która znajduje się we wschodniej części Rynku Kościuszki. Zespół Bazyliki składa się z dwóch kościołów. Biały kościółek w 2017 roku obchodził swoje 400-lecie, a okres jego świetności przypada na czasy Branickich. Jan Klemens Branicki przebudował go w XVIII wieku w barokowym stylu.
Natomiast monumentalna archikatedra została wzniesiona z typowego dla neogotyku budulca – czerwonej cegły. Budowa rozpoczęła się w 1900 roku, a autorem projektu był Józef Pius Dziekoński. W 1907 roku zamknięto prace wykończeniowe. W 1944 roku, gdy Niemcy wycofywali się z Białegostoku, palili miasto, jednak bazylika ocalała.
Świątynia powstała na planie krzyża łacińskiego. Pomiędzy nawą główną a dwiema bocznymi ciągną się rzędy potężnych filarów, które podtrzymują krzyżowo-żebrowe sklepienie. Ostrołukowe okna oraz rozeta nad wejściem wypełnione są witrażami. Warto zajrzeć do wnętrza i przyjrzeć się ołtarzowi głównemu, który uznawany jest za jeden z najpiękniejszych, neogotyckich ołtarzy w Polsce. Umieszczona została w nim rzeźbiarska kompozycja pochodząca z 1915 roku, przedstawiająca Wniebowzięcie NMP, a po obu stronach ukazano sceny z życia Maryi.
Plebania pochodzi z poł. XVIII i powstała w stylu barokowym. Od 1945 roku była siedzibą biskupów, a obecnie jest to siedziba arcybiskupa diecezji białostockiej, powołanej w 1991 roku przez Jana Pawła II.
Katedralna cerkiew św. Mikołaja
Przechodząc przez cały Rynek Kościuszki dojdziesz do ulicy Lipowej. Pod numerem 15 znajduje się Sobór św. Mikołaja. Jednak znajomość numeru nie będzie potrzebna, ponieważ cerkiew widoczna jest z daleka. To typowa klasycystyczna budowla, jakie wnoszono w połowie XIX wieku na tych terenach. Jednak cerkiew w tym miejscu istniała już w XVIII wieku, czego dowodem są zapisy o drewnianej świątyni unickiej hojnie wspieranej przez hetmana Branickiego.
Katedralna cerkiew św. Mikołaja pochodzi z lat 1843-1846. Wybudowano ją na planie krzyża greckiego, z dostawioną od strony zachodniej dzwonnicą. W centralnej części znajduje się kopuła wsparta na wysokim bębnie. Wnętrze cerkwi wypełniają polichromie z połowy lat 70. XX wieku. Najważniejszym elementem wyposażenia jest ikonostas, który w świątyniach obrządku wschodniego oddziela strefę dostępną dla wiernych od części ołtarzowej, do której wstęp mają tylko osoby duchowne. Ikony pochodzą z 1846 roku. Można na nich dostrzec m.in. ikony ewangelistów, Michała Archanioła czy Chrystusa Zbawiciela.
Bazylika Mniejsza św. Rocha
Kościół św. Rocha góruje nad miastem, ponieważ położony jest na wzgórzu. Pierwotnie znajdowała się tutaj kaplica ufundowana przez nikogo innego, jak hetmana Branickiego. Pod koniec XIX wieku rozpoczęto starania, aby w tym miejscu wznieść świątynię katolicką. Kościół św. Rocha został wzniesiony jako pomnik – wotum za odzyskanie przez Polskę niepodległości i zwycięstwo w wojnie z bolszewikami.
Bazylika św. Rocha uznawana jest za najwybitniejszy przykład architektury modernistycznej w Polsce. Wzniesiona została w 1946 roku, chociaż wyposażenie jej trwało jeszcze wiele lat. Cała konstrukcja opierała się na planie ośmioboku. Nad budowlą dominuje dziesięciometrowa wieża zwieńczona figurą Matki Boskiej.
Wnętrze kościoła doświetlane jest przez szklaną kopułę, przesłoniętą witrażowym stropem. Sklepienie podtrzymuje ciąg smukłych, ośmiobocznych filarów. We wnętrzu uwagę przykują także ażurowe elementy konstrukcji. W ołtarzu głównym ustawiono figurę Chrystusa.
W sezonie letnim na wieży kościoła czynny jest taras widokowy (od poniedziałku do soboty w godzinach 9:00-16:00 oraz w niedzielę i święta w godzinach 14:00-17:00), z którego można podziwiać panoramę centrum Białegostoku. Wstęp jest bezpłatny.
Cerkiew św. Ducha
Na białostockim osiedlu Antoniuk znajduje się największa świątynia prawosławna w Polsce – Cerkiew św. Ducha. Jednocześnie uznawana jest za jedną z najpiękniejszych w całym kraju. Budowla została wzniesiona w latach 1982-1999, a autorem projektu jest Jan Kabac. Wysoka na 50 metrów świątynia, wybudowana z żółtej cegły, zwieńczona pięcioma kopułami, symbolizującymi Chrystusa i Ewangelistów. Natomiast bryła nawiązuje do płomieni i Zesłania Ducha Świętego.
Wnętrz cerkwi zdobią wykonane na początku XXI wieku freski. W kopule uwagę przykuwa panikadiło, czyli żyrandol, który kształtem nawiązuje do korony z witrażowymi wizerunkami świętych oraz apostołów. Jego średnica wynosi 6 metrów i waży 1200 kg. Jest unikalny na skalę światową.
Obok cerkwi znajduje się wysoka na 70 metrów dzwonnica. Do jej budowy przystąpiono w 2006 roku. Strzelista wieża komponuje się z architekturą świątyni.
Park Miejski Planty
Białostockie Planty założono w latach 30. XX wieku. Pomysłodawcą był ówczesny wojewoda Marian Zyndram-Kościałowski. W czasach PRLu, w głównej alei przy fontannie stał pomnik żołnierza radzieckiego. Dziś na Plantach można zobaczyć dwie znane rzeźby. Pierwsza to Pies Kawelin i jest współczesną kopią międzywojennej pracy Piotra Sawickiego. Druga to Praczki, którą znajdziesz nad stawem od strony ul. Mickiewicza.
Park Miejski Plany jest tylko początkiem terenów zielonych. Dalej przechodzi w park Konstytucji 3-ego Maja, następnie w Las Zwierzyniecki i Las Solnicki.
Gdzie spać w Białymstoku?
Planując wyjazd do Białegostoku mogę polecić tylko jedno miejsce, w którym sama zatrzymywałam się za każdym razem, kiedy odwiedzałam miasto. Tym miejscem jest hotel Best Western Cristal Białystok. Dlaczego właśnie tutaj? Przede wszystkim ze względu na lokalizację i położenie.
Hotel znajduje się przy ul. Lipowej, czyli w ścisłym centrum. Stąd do Rynku Kościuszki są dosłownie dwa kroki. A z Rynku bardzo blisko do najważniejszych atrakcji i zabytków: Pałacu i Ogrodów Branickich, cerkwi św. Mikołaja czy Muzeum Podlaskiego znajdującego się w Ratuszu.
Poza tym Best Western Cristal Białystok to także komfortowe miejsce, do którego chętnie wracam. Pamiętam, kiedy po dwóch tygodniach spędzonych na wyprawie rowerowej szlakiem Green Velo, wróciłam do Białegostoku, aby zrobić jeden dzień wolnego i kolejnego dnia wrócić pociągiem do Poznania. Pani w recepcji hotelu, widząc zmęczoną rowerzystę zapytała czy nie chciałabym skorzystać z sauny oraz czy ma zorganizować dla mnie pranie (!) Za pranie podziękowałam, wiedząc, że za dwa dni będę w domu, ale z sauny chętnie skorzystałam. I było najlepsze, co po dwóch tygodniach jazdy na rowerze mogło mi się przytrafić. Dlatego uwielbiam to miejsce i zawsze chętnie będę tam wracać.
Tutaj przeczytasz pełną recenzję Best Western Hotel Cristal Białystok
